İHTİYARİ ARABULUCULUK

Arabuluculuk müessesesi, görüşmelerin tarafların iradeleri ile yapılıyor olması, eşitlik, gizlilik, beyan ve belgelerin taraf olmayan kişilerle paylaşılamaması gibi birtakım temel ilkeler ile yapılandırılmıştır. 

Taraflar, arabulucuya başvurmak, süreci devam ettirmek, sonuçlandırmak veya bu süreçten vazgeçmek konusunda tamamen serbest olup, öncelikle uyuşmazlığı arabuluculuk yoluyla sonuçlandırma konusunda anlaşırlar. Taraflar, hiçbir şekilde zorla bu sürecin içine dahil edilemeyecekleri gibi her aşamada uyuşmazlığı arabuluculuk yoluyla çözmekten de vazgeçebilirler.

Taraflar gerek arabulucuya başvururken gerekse süreç boyunca eşit haklara sahiptirler. Taraflardan biri arabuluculuk sürecinin dışında bırakılamayacağı gibi söz hakkı da diğerine göre kısıtlanamaz.

Arabuluculuk, “zorunlu arabuluculuk” ve “ihtiyari arabuluculuk” olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Belirli davalarda, dava açmak isteyen tarafın davayı açmadan önce arabuluculuk sürecini tamamlaması zorunlu kılınmıştır. Diğer bir deyişle, kişi dava açmadan önce, dava şartı olarak bir arabulucu önünde karşı tarafla arasındaki ihtilafı görüşmek zorundadır. Başvurucu taraf ancak bu görüşmelerin olumsuz neticelenmesi ile dava açabilecektir. Görüşmeler sonunda anlaşmaya varılması halinde ise dava açılmaksızın taraflar arasındaki uyuşmazlık çözülmüş olacaktır. Halihazırda İş Hukuku, Ticaret Hukuku ve Tüketici Hukuku’ndan kaynaklanan uyuşmazlıklarda arabuluculuk dava şartıdır. 

İhtiyari arabuluculuk, tarafların arabuluculuk kurumuna başvurma ile ilgili herhangi bir zorunluluğu olmadığı halde uyuşmazlığın çözümü için bir arabulucuya başvurmayı tercih etmesidir. Tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri tüm özel hukuk uyuşmazlıkları, işleri ve davaları ihtiyari arabuluculuk uygulaması ile çözüme kavuşturulabilir (Arabuluculuk Kanunu md.1/2). Tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri uyuşmazlıklar, kamu düzenini ilgilendirmeyen hususlardaki uyuşmazlıklardır. 

Arabuluculuk kurumu ile çözüme kavuşturulan uyuşmazlık konularının ilk sıralamasında işçi-işveren uyuşmazlıkları yer almaktadır. Mahkemelerin yoğunluğu nedeniyle davaların uzun sürmesi, davanın bitiminde de taraflar için tatmin edici sonuçların çıkmıyor olması alternatif çözüm yolu olan arabuluculuğa rağbeti artırmaktadır. 

Taraflardan herhangi biri doğrudan seçeceği arabulucu siciline kayıtlı herhangi bir arabulucuya başvurarak ya da arabuluculuk bürosuna başvurup bir arabulucu atanmasını isteyerek süreci başlatabilir. Arabulucu tarafların özgür iradesi ile seçilebilir. Burada mühim olan arabulucunun tarafsız olmasıdır. 

Taraflar arasındaki uyuşmazlık ile ilgili henüz dava yoluna gidilmemiş olabileceği gibi hâlihazırda devam eden dava ile ilgili de ihtiyari arabuluculuk yoluna başvurulması mümkündür. İhtiyari arabuluculukta asıl olan tarafların yaklaşımlarının sulh ve anlaşmaya dönük olmasıdır. Bu nedenle taraflar sorunun çözülmesi hususunda anlaştığı müddetçe uyuşmazlığın her safhasında arabulucuya gidebilirler. 

Uyuşmazlık konusunun arabuluculuk ile çözümlenmeye elverişli olması önem arz etmektedir. Örneğin kıdem, ihbar, fazla mesai gibi işçilik alacaklarına ilişkin konular arabuluculuk ile çözümlenebilirken, hizmet tespiti kamu düzenini ilgilendirdiğinden arabuluculuk ile çözümlenmeye uygun değildir. 

Arabulucu, her iki tarafla ayrı ayrı görüşebileceği gibi, taraflara uygun bir toplantı günü ayarlayarak başvurucunun talebini karşı tarafa iletebilir. Bu talep karşı tarafça uygun bulunduğu takdirde anlaşma sağlanacaktır. 

İşveren ile çalışan arasında yapılacak görüşmelerde işverenin yazılı şekilde yetkilendirdiği çalışanı yahut vekâlet sahibi avukatı görüşmeye katılabilecektir. Aynı şekilde çalışan tarafın avukatı da arabuluculuk görüşmelerine katılabilecektir. 

Taraflar, arabulucu veya arabuluculuğa katılanlar da dâhil üçüncü bir kişi, uyuşmazlıkla ilgili olarak hukuk davası açıldığında yahut tahkim yoluna başvurulduğunda, arabuluculuk sürecindeki beyanları ve süreçte ortaya konulan arabuluculuk süreci ile ilgili belgeleri delil olarak ileri süremez ve bunlar hakkında tanıklık yapamazlar. Gizlilik ilkesine aykırı davranan taraf 6 aya kadar hapis cezasıyla cezalandırılır.  (Arabuluculuk Kanunu m.33). Bu ceza arabulucu için de geçerlidir.  

Taraflarca aksi kararlaştırılmadıkça arabulucu, arabuluculuk faaliyeti çerçevesinde kendisine sunulan veya diğer bir şekilde elde ettiği bilgi ve belgeler ile diğer kayıtları gizli tutmakla yükümlüdür. Aksi kararlaştırılmadıkça taraflar ve görüşmelere katılan diğer kişiler de bu konudaki gizliliğe uymak zorundadırlar. (Arabuluculuk Kanunu m.4)

Arabuluculuk faaliyeti sonunda tarafların anlaştıkları, anlaşamadıkları veya arabuluculuk faaliyetinin nasıl sonuçlandığı bir tutanak ile belgelendirilir. Taraflar anlaştıkları taktirde arabulucu tarafından bir “anlaşma belgesi” tanzim edilir. Arabulucu tarafından düzenlenen bu belgeler, arabulucu, taraflar, kanuni temsilcileri veya avukatlarınca imzalanır. 

Taraflar arabuluculuk faaliyeti sonunda bir anlaşmaya varırlarsa, bu anlaşma belgesinin icra edilebilirliğine ilişkin şerh verilmesini talep edebilirler. Bu şerh verildiği takdirde belge ilam niteliği kazanmaktadır. Bir diğer ifadeyle bu belge mahkeme kararı ile aynı özelliktedir. Arabuluculuk görüşmelerine tarafların avukatları ve arabulucu beraber katılmış ve tutanakları beraber imza altına almışlarsa bu anlaşma belgesi herhangi bir şerhe gerek olmaksızın mahkeme ilamı niteliğinde olacaktır. 

Taraflar kanunun açıkça yasaklamadığı tüm konularda arabuluculuk süreci ile aralarındaki hukuki ihtilafla ilgili diledikleri şekilde anlaşabilirler. Anlaşma ile neticelenen bir arabuluculuk sürecinin ardından taraflar aynı konu ile ilgili dava açamazlar. Bununla birlikte uygulamada arabuluculuğun usulüne uygun yapılmadığı, örneğin toplantı taraflardan birisine ait bir yerde yapılmış ise diğer taraf için bu durumun baskı unsuru oluşturduğu gibi iddialarla dava açılabilmektedir. Fakat bu davaların birçoğunda arabuluculuk yoluyla anlaşılmış olması nedeniyle davanın esasına girilmeden davanın reddine karar verilmektedir. 

Arabulucu yapmış olduğu faaliyet karşılığı ücret ve masrafları isteme hakkına sahiptir. Arabulucu, ücret ve masraflar için avans da talep edebilir. Aksi kararlaştırılmadıkça arabulucunun ücreti, faaliyetin sona erdiği tarihte yürürlükte bulunan Arabulucu Asgari Ücret Tarifesine göre belirlenir ve ücret ile masraf taraflarca eşit olarak karşılanır. Bununla birlikte arabuluculuk ücretinin taraflardan sadece biri tarafından karşılanacağına da karar verilebilir. 

Arabulucu, arabuluculuk sürecine ilişkin olarak belirli kişiler için aracılık yapma veya belirli kişileri tavsiye etmenin karşılığı olarak ücret alamaz. 

Uyuşmazlığın çözümünde ihtiyari arabuluculuk sürecinin dava yoluna nazaran birçok avantajı mevcuttur.  Arabuluculuk dava sürecinden daha masrafsızdır. Yargılamaların çok uzun sürmesi karşısında arabuluculuk çok daha hızlıdır, birkaç gün içerisinde anlaşma sağlanabilmektedir. Arabuluculuğun hızlı olması tarafların emek ve zaman kaybına uğramasını engellemektedir. 

Sonuç olarak arabuluculuk ile uyuşmazlık çözümünde taraflar makul sonuçları, ekonomik şekilde, gizlilik esası içinde ve kısa sürede elde edebilmektedir. Arabuluculuk sürecine bir avukat yardımı ile katılım sağlanmasının her zaman hukuki güvenilirliğe katkıda bulunduğunu da ifade etmek isteriz.