HEKİMİN CEZAİ SORUMLULUĞU

HEKİMİN CEZAİ SORUMLULUĞU

Hekimlik mesleği farklı riskleri olan, özel ve teknik bir alanda yürütülen, uzmanlık gerektiren bir meslektir. Hekimlik mesleğini, mesleğin icrasından doğan yükümlülüklere uygun olarak ifa etmemenin ise ciddi yaptırımları mevcuttur.

Hekimlerin cezai sorumluluklarının belirlenmesinde esas olan, hekimlik mesleğinin uygulanmasında hukuka uygunluk nedenlerinin var olup olmadığıdır. Hekim tarafından hastaya gerekli açıklamaların yapılmasından sonra, hastanın rızası alınarak dikkat ve özen yükümlülüğüne uygun tıbbi müdahalede bulunulmasının kriterleri, hekimin eylemini hukuka uygun hale getirmekte ve hekime herhangi bir kusur izafe edilmesinin önüne geçmektedir. Tıbbi müdahaleyi hukuka uygun kılan koşullardan birinin eksikliği durumunda; gerçekleşen tıbbi müdahalenin hukuka aykırılığı nedeniyle hekimin ceza sorumluluğu meydana gelmektedir.

1. KASTEN ÖLDÜRME, KASTEN YARALAMA VE KASTEN ÖLDÜRME FİİLİNİN İHMALİ DAVRANIŞLA İŞLENMESİ SUÇLARI BAKIMINDAN HEKİMİN HUKUKİ SORUMLULUĞU

Kasten adam öldürme suçunun işlenmesi ile ihlal edilen hak, kişinin yaşam hakkıdır. Kasten öldürme suçu; 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun hayata karşı suçlar bölümünde düzenlenmiştir. İnsan öldürme fiili, insanın yaşamına ve vücut bütünlüğüne yönelen bir saldırı niteliğinde olduğundan ve yaşam hakkı, kişinin diğer tüm haklardan yararlanabilmesi için ön şart niteliğinde olduğundan; yaşam hakkına saldırıda bulunma fiili, aynı zamanda kişinin diğer tüm haklarına saldırı mahiyetinde olup, işbu yönüyle insan öldürme suçuna karşılık ağır bir cezai müeyyide öngörülmüştür.

Hekimlik mesleğinin asıl konusu; iyileştirme ve tedavi amacıyla davranılmasıdır. Bu nedenle hekimin mesleğinin icrası esnasında gerçekleştirdiği eyleminde öldürme veya yaralama kastı ile davranması, hayatın olağan akışında hekimden beklenmeyecek bir durumdur. Kasten öldürme suçu gibi suçun kanuni tanımında belli bir fiilin icrasının yanı sıra,  fiil esas alınmaksızın sonuca da unsur olarak yer verilmiş olması durumunda, bahse konu sonuç ihmali bir davranışla da meydana getirilebilir. Böyle durumlarda ise; kasten öldürme suçunun ihmali davranışla işlenmesi söz konusu olur. İhmal, kişiye belli bir eylemsel davranışta bulunma yükümlülüğünün yüklendiği durumlarda, işbu yükümlülüğe aykırı olarak hareket edilmesidir.

Kasten öldürme suçunun ihmali davranışla işlenmesinde; kişinin yapmakla yükümlü olduğu belirli bir icrai davranışı gerçekleştirmemesi sonucunda gerçekleşen ölümden sorumlu tutulabilmesi için, ölümün gerçekleşmesine neden yükümlülük ihmalinin icrai davranışla eşdeğer olması gerekmektedir. Hekimin yapmakla yükümlü olduğu belirli bir icrai davranışı (tıbbi müdahaleyi) yapmaması sonucunda kişinin ölmesi halinde,  belirli koşullar altında hekimin sorumluluğu doğabilecektir. Yani herhangi bir sağlık kuruluşunda görevli olan hekimin, durumu acil olan bir hastaya müdahalede bulunmaması sebebiyle hastanın ölmesi halinde, ihmali davranışla öldürme suçunun işlendiğinin kabulü gerekmektedir.     

İhmali davranışla öldürme suçu, kasten işlenebildiği gibi taksirle de işlenebilir. Belli bir icrai davranışta bulunma yükümlülüğü altında bulunan hekim, bu yükümlülüğün gereğince bahse konu icrai davranışta bulunmayarak hastanın ölebileceğini öngörmüşse, olası kastla işlenmiş adam öldürme suçundan; belli bir icrai davranışta bulunma yükümlülüğü altında bulunan hekim, bu yükümlülüğe aykırı davrandığının bilincinde olduğu halde, bunun sonucunda hastanın ölebileceğini objektif özen yükümlülüğüne aykırı olarak öngörmemiş ise; taksirle işlenmiş adam öldürme suçundan bahsedilebilecektir. Ancak bu değerlendirme her somut olayın özelliklerine ve mevcut delil durumuna göre yapılmalıdır.

2. TAKSİRLE ÖLDÜRME VE TAKSİRLE YARALAMA SUÇLARI BAKIMINDAN HEKİMİN CEZAİ SORUMLULUĞU

Taksir; dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık dolayısıyla, suçun kanuni tanımında yer alan bir davranışın neticesinin öngörülmeyerek gerçekleştirilmesi halidir. Taksirin unsurları; eylemin iradi olması, dikkat ve özen yükümlülüğünün ihlali, sonucun öngörülebilmesi ancak istenmemesi ve taksirli eylem ile meydana gelen sonuç arasında nedensellik bağının bulunmasıdır.

Taksirle öldürme suçunda korunan hukuki yarar kişinin yaşam hakkı iken, taksirle yaralama suçunda korunan hukuki yarar vücut dokunulmazlığıdır. Tıbbi müdahalede bulunurken dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranışta bulunulması, yani tıbbın gerektirdiği biçimde müdahalenin gerçekleştirilmemesi durumu, hukuka aykırı mahiyette kusurlu bir eylemdir.

Hekimin taksirle adam öldürme veya yaralama suçlarından sorumlu tutulabilmesi için; mesleğin gerektirdiği özen ve dikkat yükümlülüğüne aykırı bir eylemin (tıbbi hata) bulunmasının yanı sıra, meydana gelen netice ile hekimin hatası arasında nedensellik bağının bulunması da gerekmektedir. Nedensellik bağına ilişkin değerlendirme yapılırken hekimlik mesleğinin kendine özgü doğası ve özellikleri dikkate alınmalıdır. Kusurlu bir tıbbi müdahale sonucunda, hastanın sağlık durumunun bozulması ya da vefat etmesi halinde, tıbbi müdahale ile meydana gelen netice arasında illiyet bağı bulunmakta ise; aydınlatma ve rıza alma koşulu mevcut olsa dahi, müdahaleyi gerçekleştiren hekim, taksirle yaralama veya taksirle öldürme suçlarından sorumlu tutulabilecektir.

3. ÇOCUK DÜŞÜRTME SUÇU BAKIMINDAN HEKİMİN CEZAİ SORUMLULUĞU

Ana rahminde cenine hukuka aykırı olarak yapılan müdahaleler, çocuk düşürtme suçunun konusunu oluşturur. Ceninin ana rahmi içinde veya dışında ölmesinin suçun oluşumu bakımından herhangi bir önemi bulunmamaktadır. Çocuk düşürtme amacıyla yapılan müdahale sonucunda bebeğin zamanından önce doğması ve bu nedenle ölmesi, suçun gerçekleşmesi açısından yeterlidir. Ölüm gerçekleşmezse suç teşebbüs aşamasında kaldığından, çocuk düşürtmeye teşebbüs suçu olarak nitelendirilebilecektir.

Çocuk düşürtme suçunda ihlal edilen hak; gebe kadının beden ve ruh sağlığı ile ceninin yaşama hakkıdır. Çocuk düşürtme suçu, kasıtlı olarak işlenebilen bir suçtur. Rızaya dayalı olsa bile, gebelik süresi on haftayı doldurmamış olan bir kadının yetkili olmayan kişi tarafından çocuğunun düşürtülmesi, rıza olmaksızın bir kadının çocuğunun düşürtülmesi veya rıza varsa bile tıbbi zorunluluk bulunmayan hallerde on haftadan fazla olan gebeliklerde çocuğun düşürtülmesi, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’na göre suç sayılmıştır.

On haftayı aşan gebeliklerde gebeliğin sona erdirilmesi için tıbbi zorunluluk halinin bulunup bulunmadığı hususu tıp biliminin verilerine göre belirlenecektir. Aynı zamanda yapılacak tıbbi müdahalenin hukuka uygun olarak nitelendirilebilmesi için rıza alınmasıyla birlikte, müdahaleyi gerçekleştirmeye yetkili olan hekimin dikkat ve özen yükümlülüğüne uygun hareket etmesi gerekmektedir. Çocuk düşürtme fiilinin, gebe kadının beden veya ruh sağlığını zarara uğratması ya da hayatını kaybetmesine yol açması cezayı ağırlaştıran sebeplerdendir.

Mağduru olduğu suç sebebiyle gebe kalan kadının gebeliğinin sona erdirilmesi, gebelik süresi 20 haftadan az ise ve kadının rızası varsa suç teşkil etmeyecektir. Ancak bu durumda tıbbi müdahalenin uzman hekim tarafından hastane ortamında gerçekleştirilmesi şarttır. Tıbbi muayene esnasında, hastanın anlatımı ve tıbbi bulgulara göre cinsel saldırı suçu gerçekleştiğine ilişkin şüphe mevcut olursa hekim tarafından yetkili adli mercilere suç ihbarında bulunulması gerekmektedir. Böyle bir durumda gebeliğin sona erdirilmesi, yetkili adli makamın bilgisi dâhilinde ve resmi yazıya istinaden yapılabilecektir.

4. ORGAN VEYA DOKU NAKLİ SUÇU BAKIMINDAN HEKİMİN CEZAİ SORUMLULUĞU

Organ veya doku nakli suçları ile ihlal edilen hak; kişinin yaşam hakkı ve vücut bütünlüğünün korunması hakkıdır. Hayatta olan kişiden sağlığında organ veya doku naklinde; reşit ve mümeyyiz olmayan kişilerin rızası geçerli değildir. Bu kişilerin yerine veli, vasi izni ya da mahkeme kararı ile rıza alınması da mümkün değildir. 18 yaşını doldurmuş ve ayırt etme gücüne sahip olan kişiden organ ve doku alınabilmesi; organ verenin, en az iki tanık huzurunda, açık ve etkiden uzak olarak önceden verilmiş yazılı ve imzalı rızası ile ya da en az iki tanık önünde sözlü biçimde ifade ederek imzaladığı tutanağın bir hekim tarafından onaylanması ile mümkündür.

Organ ve doku alacak hekimin yükümlülükleri; aydınlatma yükümlülüğü, akli ve psikolojik durumuna göre kendiliğinden karar veremeyecek kişilerden organ ve doku almayı reddetme yükümlülüğü, organ veren evli ise birlikte yaşadığı eşinin organ verenin bu kararından haberdar olup olmadığını araştırma, öğrenme ve bu durumu tutanakla tespit etme yükümlülüğü, ücret veya çıkar karşılığı ya da insani amaca uymayan düşünce ile verilmek istenen organ ya da dokuların alınmasını reddetme yükümlülüğü, kan veya kayın hısımlığı ilişkisinin mevcudiyeti hariç olmak üzere alıcı ve vericinin bilgilerini açıklamama yükümlülüğü, organ ve doku alınması, nakli veya aşılanmasından evvel verici ve alıcının sağlığı yönünden olası tehlikeleri azaltmak için gerekli tahlillerin ve tıbbi incelemelerin yapılması ve sonucunun raporu ile saptanması yükümlülüğüdür.

Organ veya doku verenin yaşamını kati suretle sona erdirecek veya tehlikeye sokacak olan organ ve dokuların alınması, rıza alınmadan veya usulüne uygun olmayan biçimde organ ve doku alınması, aydınlatma yükümlülüğüne aykırı davranılması, hekimin sorumluluğunu doğurabilecek hukuka aykırı mahiyette eylemlerdir. Bahse konu eylemler neticesinde, mağdur hayatını kaybetmişse kasten öldürme suçuna ilişkin hükümler uygulanır.

5. İNSAN ÜZERİNDE DENEY VE DENEME YAPMA SUÇU BAKIMINDAN HEKİMİN CEZAİ SORUMLULUĞU

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda insan üzerinde bilimsel deney yapma ve hasta olan insan üzerinde tedavi amaçlı deneme yapma eylemleri suç olarak düzenlenmiştir. Bu suçların işlenmesi ile ihlal edilen hak, vücut bütünlüğünün korunması hakkıdır. Hiç kimse, Sağlık Bakanlığı’nın izni ve kişinin yazılı aydınlatılmış rızası bulunmaksızın tecrübe, araştırma ya da eğitim amaçlı olarak tıbbi müdahaleye konu edilemez. Deney sonucunda; mağdurun yaralanması veya ölmesi durumunda, kasten yaralama ya da kasten öldürme suçuna ilişkin hükümler uygulanır. Rıza olmaksızın tedavi amaçlı deneme yapma suçunun faili, tedaviye yetkili olan hekimdir.

6.  KİŞİSEL VERİLERİ HUKUKA AYKIRI OLARAK KAYDETME, PAYLAŞMA, ELE GEÇİRME SUÇU VE SIR SAKLAMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN İHLALİ BAKIMINDAN HEKİMİN CEZAİ SORUMLULUĞU

Tıp hukukunda; hekim ya da başkaca sağlık personeline açıklanan, duyulması istenmeyen hastaya ait bilgiler sır sayılmaktadır. Hasta, hekimden tıbbi ve özel hayatına dair bilgilerin gizli tutulmasına saygı gösterilmesini bekleme hakkına sahiptir. Hekimler mesleki nedenle öğrendikleri sırları, kanuni zorunluluk olmadıkça açıklayamazlar. Meslek icra edilirken vakıf olunan sırlar hastanın ölmesi ya da hekimle ilişkisini sona erdirmesi durumunda bile açıklanamaz. Hastanın rızasının bulunması veya sırrın saklanmasının hasta ya da başka kimselerin hayatını tehlikeye sokması durumunda ise hastanın şahsi haklarının zedelenmemesi şartıyla hekimin sır saklama yükümlülüğü bulunmamaktadır.

Özel nitelikli kişisel veri mahiyetinde olan sağlık ve cinsel hayata ilişkin veriler ile genetik verilerin ilgili kişinin açık rızası olmadan kayıt altına alınması yasaktır. Kişisel verilerin hukuka aykırı olarak kayıt altına alınması, başka kişilere verilmesi, paylaşılması veya ele geçirilmesi 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’na göre cezayı gerektiren eylemlerdir.  İşbu eylemlerin kamu görevlisi tarafından görevinin verdiği yetki kötüye kullanılmak suretiyle gerçekleştirilmesi ise; cezayı ağırlaştıran nedendir.

7. VAZİFESİ NEDENİYLE ÖĞRENDİĞİ SUÇU BİLDİRMEME SUÇU BAKIMINDAN HEKİMİN CEZAİ SORUMLULUĞU

Sağlık çalışanının vazifesini gerçekleştirdiği sırada suç işlendiği yönünde bir belirtiyi fark etmesi veya kendisine hasta sıfatıyla başvuran kişinin fail ya da mağdur olması şüphesi ile karşılaşması durumunda, bu durumu yetkili mercilere gecikmeksizin bildirmesi gerekmektedir.

Sağlık alanında çalışanların suçu ihbar yükümlülüğü; kanunlara göre sağlık alanında çalışan tüm özel veya kamu çalışanlarını kapsamaktadır. Hekimin görev yaptığı esnada bir suçun işlendiğine dair bulgu, belirti veya şüpheyle karşılaşıp karşılaşmadığı, yani suçu ihbar etme yükümlülüğünün bulunup bulunmadığı hususunda somut olayın özelliklerine göre yapılacak inceleme ve araştırma neticesinde ceza sorumluluğu belirlenecektir.

8. GÖREVİ KÖTÜYE KULLANMA SUÇU BAKIMINDAN HEKİMİN CEZAİ SORUMLULUĞU

Kamu görevlisi olan hekimin görevinin gereklerine aykırı olarak hareket etmesi sonucu hastanın mağduriyetine sebep olması, kamu zararı oluşmasına sebebiyet vermesi, 3. şahıslara haksız menfaat sağlaması ya da görevini ifa ederken ihmal ya da gecikme göstererek, kişilerin mağduriyetine veya kamunun zararına neden olması ya da kişilere haksız menfaat sağlaması, görevi kötüye kullanma suçu teşkil etmektedir.

Ameliyat nedeniyle hasta veya hasta yakınlarından para alınması, hastayı muayene etmeksizin ilaç ve rapor yazılması, hastanın gözetim altına alınmaması ve ilgili uzman hekime yönlendirilmemesi gibi hasta takibine ve tedaviye ilişkin ihmali hareketler hekimin görevini kötüye kullanma suçunu işleyebileceği durumlara örnek olarak gösterilebilir. Ancak her somut olayın özelliğine göre suç kastı ve isnat edilen eylemin yasal unsurlarının oluşup oluşmadığı ayrıca değerlendirilerek tespit edilmelidir.

9. İRTİKAP SUÇU BAKIMINDAN HEKİMİN CEZAİ SORUMLULUĞU

Hekimin, hasta veya hasta yakınını tıbbi müdahalede bulunulmadığı takdirde olumsuz neticelerin gerçekleşebileceğine ikna ederek manevi açıdan zorlaması ve söz konusu zorlama altında mağdurun hekime ödeme yapması veya ödeme yapma vaadinde bulunması irtikap suçu teşkil edecektir.